Ik heb lang geleden tijdens een etentje eens uitgebreid gesproken met een kennis van mij die net was aangesteld als voorzitter van een koor – waarmee ik overigens geen bemoeienis had – en hem gevraagd waarop hij zijn beleid richtte, op het voortbestaan van het koor door het aantrekken van nieuwe leden of op het samen oud worden en uiteindelijke opheffing van het koor. Hij meldde tot mijn verbazing dat hij koos voor het samen oud worden, hij was niet van plan aan vernieuwingen te denken en vond het allemaal best zo. Er veranderde inderdaad niets in het ongeveer tachtig leden tellende koor. Ieder jaar slonk het koor in ledental en enkele jaren geleden is het koor uiteindelijk opgeheven. Ik waardeer die toenmalige voorzitter nog steeds vanwege zijn oprechtheid. Hij volgde als voorzitter een dame op die ooit voor aanvang van een kerstconcert de onvergetelijke woorden sprak: “ik wil u vragen tijdens het concert niet te applaudisseren…, tenzij u het heel erg mooi vindt natuurlijk.”
Ik heb jaren de kerstconcerten van dat koor bijgewoond en zag het koor door de jaren slinken, steeds ouder worden en de zangprestaties achteruit gaan, net als het bezoekersaantal bij die concerten. Alles bleef in de organisatie bij het oude, het koor bevond zich in een neergaande spiraal in de richting van de ondergang van de vereniging.
Het bestuur van dat koor had ervoor gekozen samen oud te worden, alles bij het oude te laten en de consequenties op de koop toe te nemen. Ze hoefden met dat beleid niet te rekenen op enige aanwas van nieuwe leden en die kwam ook niet. In de statuten stond ‘de bevordering van de zangkunst’ centraal, maar van bevordering van zangkunst was geen sprake meer, waardoor het bestuur eigenlijk statutair in gebreke bleef. Ik kende het merendeel van de leden persoonlijk en weet dat alle koorleden het heel gezellig met elkaar hadden en allemaal heel tevreden waren met hun bestuur.
Toch zit er iets tragisch in een dergelijk scenario; men heeft zich al in een vroeg stadium neergelegd bij de onvermijdelijkheid van het naderende einde. In vroeger tijd was een koor een vereniging met doorstroom van leden, er vielen leden af en er kwamen nieuwe bij. Koorbesturen hadden er aanvankelijk geen omkijken naar, het liep eigenlijk vanzelf, maar de tijden veranderen, de wereld verandert, maar de koren veranderden niet mee, en zo kan het gebeuren dat men in deze tijd niet meer weet hoe men zich naar de huidige tijd moet aanpassen; het ‘point of no return’ is in de meeste gevallen al ruim overschreden, kortom: het is in heel veel gevallen te laat om een ondergang af te wenden. De vraag rest dan nog wanneer die ondergang ongeveer zal plaatsvinden.
Er is voor zangverenigingen die zich bewust zijn van de geschetste situatie nog een mogelijkheid om de ondergang af te wenden en dat kan door een rigoureuze reorganisatie.
Ik heb in het verleden wat bedrijfsreorganisaties meegemaakt waarbij een interimmanager een verziekte organisatie weer op de been hielp door snel en adequaat schoon schip te maken. Ik vond het geweldige tijden waarbij eindelijk werd afgerekend met een hele hoop onzin en ergernis. Dergelijke reorganisaties werden alleen uitgevoerd wanneer het eigenlijk niet anders meer kon. Als de organisatie met de tijd was meegegaan en zich minder met status, corruptie, eigenbelang en vooroordelen had bezig gehouden, dan hadden de reorganisaties niet nodig geweest. Een besluit te reorganiseren is kiezen voor overleven.
Maar reorganisatie van een zangvereniging dat op de ondergang afstevent is een veel moeilijker opgave dan een reorganisatie van een bedrijf met een paarduizend werknemers. Het grote probleem is niet de wil om te veranderen, maar het daadwerkelijke uitvoeren van de noodzakelijke veranderingen. Alleen de gedachte eraan is al voldoende om er niet aan te beginnen. De wil kan sterk zijn, maar in de meeste gevallende ontbreekt de moed om het werkelijk te doen. In bijna alle gevallen is onwetendheid de oorzaak van zowel het ontbreken van moed als het ontbreken van de bereidheid zich door iemand te laten adviseren, laat staan te laten helpen.
Dat een koor ooit succes had en nu niet meer, ligt niet aan het veranderen van de tijd, maar aan de niet-mee-veranderende organisatie van het koor. Het is een kwestie van aanpassing, als de wereld om je heen verandert en je past je niet aan aan de omstandigheden, dan delf je sowieso het onderspit. Als in de natuur diersoorten zich niet aanpassen, dan sterven ze uit. Diersoorten die zich aan hun omgeving en omstandigheden aanpassen overleven vaak wonderbaarlijk goed.
Aanpassen klinkt milder dan veranderen en het is ook iets makkelijker te begrijpen dan verandering, maar in wezen is het hetzelfde. De wereld verandert en wij moeten ons aanpassen om te overleven.
Er ontstaat echter een probleem wanneer een koorbestuur steevast ontkent dat de organisatie niet met de tijd is meegegaan en veronderstelt dat de oorspronkelijke ingeslagen weg nog steeds de juiste is. Natuurlijk zijn de leden tevreden omdat er immers niets verandert en daarom ook niets te klagen valt. Een tevredenheidsonderzoek zegt dus niets over de overlevingskansen van een zangkoor in een snel veranderende wereld. Algehele tevredenheid is juist een bevestiging van stilstand en dat wordt nog duidelijker als men besluit vooral langs dezelfde weg voort te gaan, en laat dat, zonder dat men er erg in heeft, nog steeds dezelfde weg zijn die naar de uiteindelijke ondergang leidt. Elk jaar worden koorleden een jaar ouder, elk jaar valt een aantal koorleden af, nemen de zangkwaliteiten af en men hoeft door de tijd steeds minder te rekenen op aanwas van nieuwe leden. Het statutaire doel van het bevorderen van de zangkunst wordt door deze ingeslagen weg genegeerd. Ontkennen heeft derhalve geen zin meer, geef dan gewoon te kennen dat men ervoor kiest samen oud te worden en alles te laten zoals het is. De organisatie geeft zich gewonnen aan de voortrazende wereld.
De zangersbonden zien een sterke afname van het aantal koren, ze maken zich terecht zorgen en doen er natuurlijk alles aan om de nog overeind staande koren te helpen. Misschien dat sommige koren bereid zijn zich organisatorisch aan te passen, maar het onomkeerbare proces van ondergang van de Nederlandse zangkoren is al vele jaren aan de gang en het zal nog minstens een decennium duren tot de laatste van de onaangepaste koren ten onder is gegaan. In de wereld van de zangverenigingen zal alleen de vereniging die zich aan de eisen van de tijd aanpast en met de tijd blijft meegaan, overleven.
Het is droevig gesteld, maar het is de realiteit. Mensen willen best lid van een zangvereniging worden, mits de vereniging in dezelfde tijd leeft als het potentiële lid, want ze willen graag lang lid blijven.
