Ik lees de afgelopen tijd steeds meer werken van filosofen omdat ik een poosje geleden lid ben geworden van de Online-bibliotheek en dan is het makkelijker om boeken van dat genre te lezen zonder dat ik het zonde van mijn geld vind. Ik heb in het verleden weleens een boekje gekocht dat ik later aan de vuilnis heb toevertrouwd met de wetenschap dat er zichzelf noemende filosofen bestaan die boekjes schrijven waarin allesoverheersende hormonen hun meningen beïnvloeden. Ik vind het wel heel knap dat zo iemand voor zo’n boekje een uitgever vindt die het wil publiceren. Hoe de man heet en wat de titel was weet ik niet meer, maar de inhoud in grote lijnen nog wel.
Desalniettemin kom ik prachtig geschreven boeken tegen van mensen die overduidelijk veel verstand van zaken hebben. Ik ben soms jaloers op de prachtige volzinnen van aanzienlijke lengte, voorzien van veel moeilijke en voor mij vaak onbekende woorden die ik dan op mijn telefoon of tablet-pc opzoek om erachter te komen waar het over gaat. Laatst betrof het een onderwerp dat voor mij onbekend was en dat eerder opviel omdat het ook in een televisieprogramma werd aangehaald. Het betrof Ockhams scheermes; ik had het al een paar keer gehoord en gelezen en moest nu weten wat dat scheermes voorstelde.
Ik heb het opgezocht en was meteen verbaasd dat ik dat onderwerp nooit heb bestudeerd.
Willem van Ockham (1285-1347) was een Franciscaner monnik uit Engeland die bekend staat om zijn uitspraak: ‘In argumentationibus entia non sunt multiplicanda sine necessitate’. Vertaald: ‘Binnen redeneringen moeten de onderdelen niet zonder noodzaak worden toegevoegd.’ In het kort komt het erop neer dat overbodige aannames niet aan hypotheses mogen worden toegevoegd, kort gezegd: houd het duidelijk en vermijd aannames en onzin. Toen ik de artikelen over Ockhams scheermes las begreep ik ineens waarom ik in alle wetenschappelijke artikelen die ik heb bestudeerd, het scheermes nooit ben tegengekomen. Als dat scheermes van Ockham op het kolossale aannamebouwwerk van de kwantumtheorie en van de oerknaltheorie zou worden toegepast, zou van beide theorieën weinig meer overblijven. Het is mij in mijn raadpleging van Wikipedia trouwens opgevallen dat alle natuurwetenschappelijke artikelen gedomineerd worden door deze twee theorieën, zo erg dat ik Wikipedia in die categorie niet meer objectief vind. Ik stel me zo voor dat als Wikipedia in de middeleeuwen had bestaan, alle natuurwetenschappelijke artikelen gedomineerd werden door de mening van de kerk: de aarde is plat, de zon draait om de aarde en alle rampen zijn een straf en/of de wil van God. Die artikelen zullen de voetnoot bevatten: wie het bovenstaande niet aanneemt zal branden in de hel en/of direct op de in uw woonplaats opgerichte brandstapel.
Als ik mijn eigen werk in het kader van het scheermes bekijk, dan moet ik vaststellen dat ik het niet slecht doe. Ik ben juist bezig met het kritisch bestuderen van alle details van het onderwerp waaraan ik bezig ben en wil daarbij alle aannames elimineren. Nu zijn dat niet mijn aannames, maar die van de huidige natuurwetenschappen. Deze aannames zijn zo ingebakken dat het nogal wat moeite kost ze te ontdekken, maar eenmaal ontdekt en kritisch bekeken wordt ineens duidelijk hoe de natuurwetenschappen in hun zee van aannames verward zijn geraakt. Het verbaast me ook niets waarom al die knappe koppen er nog steeds niet uitgekomen zijn. Maar het is voor de wetenschappers wel een heerlijke, goed betaalde wereld om hun fantasie de vrije loop te laten gaan. Ze kunnen alles verzinnen wat een verklaring zou kunnen zijn voor wat dan ook, en ongestraft aannemen dat het zo is, niet gehinderd door het scheermes van Ockham.
Ik chargeer natuurlijk nogal, maar er zit een kern van waarheid in. Wetenschap heeft de plaats van religie ingenomen. Ik ben in de buurt al een paar keer een groep mensen tegengekomen die onder het gezamenlijk zingen van liederen een spandoek ophouden met de tekst: “Grootouders voor het klimaat”. Ze staan daar niet vanwege het weer – ze staan er alleen als het mooi weer is – , maar vanwege hun overtuiging, gelijkwaardig aan die van de jongeren van de Jesus People die ooit op dezelfde manier hun overtuiging uitten – misschien zijn ze het wel. Maar ik begrijp hun beweegredenen; ik lees met toenemende regelmaat kopjes van berichten over aanstaande klimaatrampen, met een ondertoon van verwijt vanwege ons zondige aardse leven. Om in de modetermen van deze tijd te spreken denk ik dat we met een toenemend klimaatcalvinisme te maken hebben. Maar sinds de profetieën van Al Gore uit 2006 en wat ervan is uitgekomen geloof ik niets meer van wat er in persberichten over aanstaande rampen wordt geventileerd, in het bijzonder als het woord ooit in een berichtkopje voorkomt: het is de warmste 2024 ooit – voor mij is het nog altijd veel te koud voor de tijd van dit jaar. Ockhams scheermes zou in de wetenschapsjournalistiek voor de volksgezondheid grote diensten kunnen bewijzen, maar dat zal in die sector dan weer banen kosten en dat vind ik weer vervelend; het zijn toch ook maar mensen die hun brood verdienen en hun gezin onderhouden met het schrijven van onzin dat goed verkoopt. Ockhams scheermes wordt (helaas) alleen door wijze mensen gebruikt, net als de leer van Theresia van Avila, Hildegard von Bingen, Boeddha, Lao Tzu, Dogen en Epictetus: vind de rust in jezelf, leef in het nu en wees bewust van negatieve gedachten van verlangens, angsten en woede zodat je niet steeds opgescheept zit met blauwe plekken, natte kleren en lijmresten aan de handen.
